Wilno w płomieniach

autor zdjęcia: Biblioteka Narodowa/polona.pl

źródło: Rzeczpospolita

Car Aleksy I Romanow (1629–1676)

autor zdjęcia: CatHouseProduction/Shutterstock

źródło: Rzeczpospolita

Widok z lotu ptaka na odrestaurowaną wieżę Giedymina w Wilnie. Od 1960 r. we wnętrzu wieży mieści się Muzeum Zamku Górnego

autor zdjęcia: Piotrowski Antoni/Muzeum Narodowe w Warszawie

źródło: Rzeczpospolita

Bitwa pod Beresteczkiem (lipiec 1651 r.), ilustracja do Sienkiewiczowskiego „Ogniem i mieczem”

W sierpniu 1655 r. wojska rosyjskie zdobyły, a potem podpaliły Wilno. Potężny pożar – największy w dziejach miasta – pochłonął większość kościołów i odebrał miastu świetność na dziesięciolecia.

Książę, mając auxilia przyrzeczone od najjaśniejszego króla szwedzkiego, spodziewał się nie mieszkając na nieprzyjaciela pod Wilno ruszyć i popioły tamtejsze jeszcze nie ostygłe pomścić. Toż waszmości musi być wiadomo, że dziś Wilna w Wilnie trzeba szukać, bo się siedemnaście dni paliło. Powiadają, że wśród gruzów jeno jamy piwnic czernieją, z których ciągle się jeszcze dymi” – tak w pierwszej części „Potopu” Andrzej Kmicic mówi do miecznika rosieńskiego Tomasza Billewicza. Wcześniej chorąży orszański przyjechał z rozkazu Radziwiłła właśnie do Billewicza, aby Oleńkę i jej stryja sprowadzić do Kiejdan. Miecznik chciał pokazać swoją gościnność, więc przy kielichu rozpoczął rozmowę o polityce. Sienkiewicz umiejętnie włożył w usta Kmicica zdania o pożarze Wilna. Kmicic mówi bowiem o tym w taki sposób, że nie wiadomo, kto tego spalenia dokonał. Sienkiewicz pisał te słowa pod zaborem, w czasach carskiej cenzury, która mogłaby zablokować publikację, gdyby była mowa o prawdziwych sprawcach.

Rosyjskie natarcie

7 sierpnia 1655 r. pod Wilnem stanęły wojska rosyjskie dowodzone przez cara Aleksego I, wspierane przez Kozaków hetmana Iwana Zołtareńki. Łącznie około 40 tys. piechoty i jazdy. Czoła stawiło im niemal 5 tys. Polaków dowodzonych przez Janusza Radziwiłła...